Liederen zonder woorden vol melancholie en romantiek

Felix Mendelssohn-Bartholdy was volgens Queen Victoria ‘het grootste genie sinds Mozart.’ Bloednerveus was ze toen ze haar muzikale held in 1842 op Buckingham Palace ontving. Op vijftienjarige leeftijd had hij al meerdere symfonieën en kamermuziekstukken gecomponeerd. En inderdaad: hij was uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke musici van de negentiende eeuw.

In de podcastserie Mendelssohns Mooiste duiken we in de verhalen bij de allermooiste muziek die Felix Mendelssohn schreef. In deze eerste aflevering: Lieder Ohne Worte. En dat zijn precies wat de titel zegt: Liederen zonder woorden. Maar het zijn ook liederen zonder zang! Want het zijn in totaal 48 pianostukken die Mendelssohn gedurende verschillende periodes in zijn leven schreef.

Salonmuziek

De Lieder Ohne Worte zijn kort, romantische pianostukken. Salonmuziek, bedoeld om in huiselijke kring te spelen. Een genre dat populair werd onder de rijke adelijke dames, en dankzij de opkomst van de middenklasse. Doordat mensen het zich konden veroorloven thuis een instrument te hebben werd de amateurmuziek een nieuwe markt. Uitgevers speelden daar gretig op in, en Mendelssohns Lieder Ohne Worte werden een groot succes.

Dat had helaas een negatieve invloed op Felix’ imago, want lange tijd werd hij daardoor gezien als een gemiddelde, sentimentele, en bovendien conservatieve componist. De heersende smaak in het begin van de negentiende eeuw was gericht op virtuositeit en spektakel met pianosterren als Franz Liszt. ‘De diabolische pianoschool’, noemde componist Julius Benedict dat. ‘Maar Mendelssohn weigerde concessies aan zijn smaak te doen’, schrijft hij ook. ‘Zijn bedoeling was het herstellen van de waardigheid en schoonheid van de slecht behandelde, buiten adem geraakte piano. Over vele jaren zullen musici en amateurs met vreugde terugkeren naar deze charmante vruchten van een verfijnde en verheffende smaak.’

Queen Victoria & Prins Albert

Eén van de grootste liefhebbers van Mendelssohns muziek waren Queen Victoria en Prins Albert van Engeland. In de zomer van 1842 is Mendelssohn te gast op Buckingham Palace, en laat Prins Albert hem zijn orgel zien. Mendelssohn doet er prachtig verslag van:

“Eerst trof ik hem alleen, maar terwijl we praatten kwam de koningin binnen. Ze vertelde dat ze binnen een paar uur naar Claremont zou vertrekken, maar riep ineens uit: ‘Heavens, how untidy!’ Want de wind had enkele bladen muziek door de kamer geblazen, zodat ze zelfs tussen de orgelpedalen lagen. Het volgende moment kroop ze op handen en voeten rond om ze op te rapen. Albert begon me de registerknoppen van het orgel uit te leggen en speelde een koraal voor me. Zo precies en accuraat als een professioneel musicus zou hebben gedaan. Intussen kwam de koningin, die klaar was met het oprapen, ons vergezellen en ze luisterde met veel plezier. Daarna was het mijn beurt, en speelde ik een koor uit Paulus en voordat ik aan het eind van de eerste strofe was zongen ze allebei mee.”

Een royale muzikale middag dus, waarop de koningin besloot haar reis uit te stellen zodat hij nog urenlang kon duren. Victoria zong met Mendelssohn het lied Italien. Haar favoriete lied van hem!, verklapte ze. Maar Mendelssohn moest schoorvoetend toegeven dat het weliswaar onder zijn naam uitgegeven was, maar toch echt een lied van zijn zus Fanny was!

Het zou hun vriendschap niet in de weg staan. Mendelssohn zou nog vaak op Buckingham Palace komen. En tijdens zijn laatste bezoek, een half jaar voor zijn dood in 1847 had hij een bijzonder cadeau meegenomen: een arrangement voor piano duet van een aantal van zijn Lieder Ohne Worte.