Mendelssohns verklanking van Fingal’s Cave in Schotland

Als rijke bankierszoon ontbreekt het Felix Mendelssohn in zijn jeugd aan niets. Als het wonderkind 20 jaar oud is viert hij in Berlijn een van zijn grootste successen met de herontdekking van de Matteüs Passion van zijn grote held Bach. Maar zelf was hij als componist ondertussen vastgelopen. Hij had last van een writersblock. En dus ging hij op reis om zijn bakens te verzetten!

In aflevering 2 van de podcastserie Mendelssohns Mooiste volgen we het Schotse avontuur dat hij beleefde op de golven bij het eiland Staffa. Een toeristisch uitstapje naar de indrukwekkende ‘Fingal’s Cave’ dat hem zou hem inspireren tot een van zijn mooiste orkestwerken: de Hebriden Ouverture.

Succes in Londen

Zoals je in aflevering 1 van Mendelssohns Mooiste hoorde, kwam Mendelssohn regelmatig in Engeland. Bij Queen Victoria en Prins Albert was hij een graag geziene gast op Buckingham Palace, nadat ze hem in 1842 voor het eerst hadden ontvangen. Toch was Mendelssohns carrière in Engeland toen al zo’n dertien jaar aan de gang, want bij zijn debuut in 1829 in was hij direct beroemd geworden.

Mendelssohn stapt in 1829 aan boord van de ‘Attwood’: het stoomschip waarmee hij na een onstuimige zeetocht kotsmisselijk in Londen aankomt. Hij maakt er vervolgens met twee vrienden de kust onveilig en gaat op in het society leven. Maar na twee maanden feesten is het tijd om te werken: hij debuteert als dirigent bij de Philharmonic Society met zijn Eerste Symfonie. Een verpletterend succes! Er volgen meer concerten, en hij heeft het zo naar zijn zin dat hij nog lang niet naar huis wil. In de zomer, aan het einde van het concertseizoen, besluit hij daarom met zijn maten naar Schotland te reizen.

Sightseeing in Schotland

Ze komen aan in Edinburgh waar het landschap meteen grote indruk op hem maakt. Vanaf Arthur’s Seat, de beroemde rots, vergaapt hij zich aan het uitzicht met aan de ene kant de stad ‘als een vogelnest’, zo schrijft hij, en aan de andere kant ‘de hoge blauwe zee, onmetelijk weids, bedekt met witte zeilschepen, zwarte schoorstenen van stoomboten, aken en schuitjes als kleine insecten, rotsachtige eilandjes. En dat alles half verborgen onder sluiers van nevel of mist.’ Het enige wat hem niet aanstaat is het afgrijselijke geluid van de doedelzakken…

Na een paar dagen siteseeing reizen door naar het Noord-Westen van Schotland om de grote toeristische attractie te bezoeken: Fingal’s Cave.

Fingal’s Cave is een zeegrot bij het eiland Staffa, onderdeel van de Hebriden. Het is vernoemd naar een held uit een gedicht van de Schotse poeet James Macpherson. Bijzonder aan deze grot is dat het uit allemaal zeshoekige basaltzuilen bestaat. Als een soort legoblokjes lijken ze op elkaar gestapeld te zijn. Het is een indrukwekkend natuurverschijnsel dat het gevoel geeft dat je een enorme kathedraal binnengaat.

Mendelssohn raakt er direct door geïnspireerd en maakt in de brief die hij naar huis stuurt niet alleen een leuk tekeningetje van de boottocht, maar schrijft er ook de eerste maten in op van wat zijn Hebriden-Ouverture zou worden. Een ‘eersterangs landschapschildering in muziek’ vond Richard Wagner dit stuk. En dat is het.

Je kunt het stuk zien als een van de eerste symfonische gedichten: een muziekstuk voor orkest waarin een componist een buitenmuzikaal thema in muziek verklankt. Dat kan een legende zijn, een gedicht, schilderij, of in dit geval een landschap. Je hoort in de Hebriden Ouverture dan ook de golven over elkaar heen rollen, de meeuwen krijsen, en ziet de grandioze grot voor je opdoemen. Een meesterwerk dat een voorbeeld zou zijn voor veel componisten na hem.